شاید تاحالا اسم اثر پروانه ای (Butterfly Effect) رو شنیده باشید، شایدم نه! این نظریه میگه که وقتی در یه جای دنیا یه پروانه بال میزنه، بال زدن این پروانه تحت شرایطی می تونه باعث ایجاد طوفانی در یه جای دیگه ی دنیا بشه. خب این نظریه به نظر خیلی غیرواقعی میاد! آخه بال زدن یه پروانه چطور میتونه باعث بشه یه جای دیگه طوفان به وجود بیاد؟! 
توی این مقاله قصد داریم که بیشتر در مورد اثر پروانه ای به زبان ساده صحبت کنیم، نه اینکه فقط بگیم بال زدن یه پروانه باعث میشه... بعد همه چیز هم با خوبی و خوشی تموم بشه بره 
نظریه ی آشوب یا بی نظمی چیست؟
نظریه ی آشوب یا بی نظمی شاخه ای از ریاضیاته که به مطالعه ی سیستم های پویای آشفته می پردازه (مثلا جو زمین). سیستم های آشفته، سیستم های پویایی هستن که نسبت به شرایط اولیه ی خود خیلی حساسن. تغییرات اندکی توی این سیستم ها باعث دگرگونی های زیادی توی رفتار این سیستم ها در آینده میشه (مثل بال زدن یه پروانه که تغییرات کوچیک جوی ایجاد میکنه). این پدیده توی نظریه ی آشوب به اثر پروانه ای معروفه که در اون مثلا بال زدن یه پروانه در برزیل تحت شرایطی می تونه باعث ایجاد گردبادی توی تگزاس بشه!
اولین آزمایش واقعی در مورد این نظریه توسط یه هواشناس به نام ادوارد لورنتس در سال ۱۹۶۰ میلادی انجام شد. هوا شناس قصه ی ما روی یه مسئله ی پیش بینی وضع هوا کار می کرد و روی کامپیوترش ۱۲ معادله برای پیش بینی وضع هوا در نظر گرفته بود. جالب اینجاست که این معادلات وضع هوا رو پیش بینی نمی کرد ولی این برنامه ی کامپیوتری به طور نظری پیش بینی می کرد که هوا چطور می تونه باشه! هدف ادوارد از این معادلات این بود که می خواست دنباله ی مشخصی رو ببینه ولی چون زیاد وقت نداشت، به جای شروع از اول، از وسط دنباله شروع کرد. ادوارد نتیجه ی عددی دنباله ی قبلی رو وارد کامپیوتر کرد و رفت پی کارش... مدتی بعد برگشت و دید که دنباله با شکلی متفاوت نسبت به قبل پیشرفت کرده. به جای حالت قبلی، الگوی جدید دنباله واگرا شده بود و درآخر شکلی کاملا بهم ریخته نسبت به قبل پیدا کرده بود! ادوارد که بابت این اتفاق متعجب شده بود، رفت دنبال ایراد کارش بگرده و در آخر هم فهمید که مشکل از کجاست 
کامپیوتر ادوارد آقا تا ۶ رقم اعشار رو ذخیره می کرد و ادوارد هم برای اینکه تو مصرف کاغذ صرفه جویی کنه، فقط تا ۳ رقم اعشار رو برای ثبت خروجی در نظر گرفته بود. ادوارد که فکرشم نمی کرد اون چندتا رقم اعشار اینقدر توی نتیجه تاثیر داشته باشه و فکر میکرد که خروجی حالت دوم باید شبیه خروجی حالت اول باشه، در نهایت این فکر خودش رو رد کرد و این اثر به عنوان اثر پروانه ای شناخته شد. همونطور که گفته شد، تفاوت بین نقاط شروع دو نمودار اینقدر کم بود که تاثیرش مثل بال زدن یه پروانه می تونه باشه که به ظاهر تغییر خیلی کم یا حتی قابل چشم پوشی در اتمسفر زمین ایجاد می کنه اما در طول یک دوره باعث میشه که اتمسفر از حالتی که باید می بوده؛ عملا دور شده و به همین خاطر در طول یک دوره، یه گردباد که قرار بوده مثلا سواحل اندونزی رو تخریب کنه هیچ وقت اتفاق نمی افته و ممکنه گردبادی که اصلا قرار نبوده اتفاق بیفته، رخ بده!
خلاصه نظریه ی آشوب میگه که تغییرات کوچیک یا حتی ظاهرا قابل چشم پوشی توی سیستم های آشفته، باعث ایجاد تغییرات بزرگی توی خروجی میشه. عبارت عامیانه ی «اثر پروانه ای» هم در نظریه ی آشوب یا بی نظمی، تحت عنوان «وابستگی حساس به شرایط اولیه» ترجمه میشه. به غیر از آب و هوا، در سیستم‌های پویای دیگه نیز حساسیت به شرایط اولیه هم وجود داره. یک مثال ساده، توپی است که در قله کوهی قرار گرفته. این توپ با ضربه بسیار کمی، بسته به اینکه ضربه از چه جهتی زده شده باشه، می تونه به هرکدوم از دره های اطراف کوه سقوط کنه.
مثال هایی از اثر پروانه ای در زندگی
تا اینجای کار فقط چندتا مثال علمی از اثر پروانه ای گفتیم ولی خب امروزه این تئوری توی زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و سازمانی هم کاربرد های زیادی داره. الان میخوام چندتا مثال واقعی تر بزنم که ممکنه خیلی از ماها باهاش رو به رو شده باشیم و درکش نسبت به مسائل پیچیده ی علمی آسون تره.
روزی روزگاری مردی تو یه شرکتی کار میکرد که رئیس اون شرکت آدم بداخلاقی بود و با کارمندای شرکتش بد برخورد میکرد 
این کارمند قصه ی ما بعد از چند ماه تحمل کردن این شرایط سخت، تصمیم گرفت بره دنبال یه کار دیگه و شرکت رو ترک کنه. البته این کارمند قبل اینکه شرکت رو ترک کنه، با چندتا از کارمندهای دیگه هم در این مورد صحبت کرد و به همین خاطر، افراد دیگه هم تصمیم گرفتن که شرکت رو ترک کنند. بعد از اینکه این چندتا کارمند قصه ی ما شرکت رو ترک کردن و بیکار شدن، تصمیم گرفتن که کسب و کار خودشون رو درست کنن. بعد از مدتی تلاش کردن و کار سخت و مداوم، تجارت اونا رونق گرفت و حتی به جایی رسید که می تونستن با شرکت قبلی که توش کار می کردن؛ رقابت کنن. در نهایت طی رقابت های طاقت فرسا، شرکت رقیب ورشکسته شد! می بینین، نظریه ی اثر پروانه ای تو یه مثال واقعی اینطوری کار میکنه! بدرفتاری رئیس با یه کارمند سابق شرکتش باعث ورشکستگی کل تجارتش شد 
به همین سادگی
همونطور که می دونین، تصمیماتی که افراد تو زندگی میگیرن؛ هرچند کوچیک؛ می تونه به طور کلی سرنوشت اونا رو تغییر بده! مثلا دانش آموزی رو تصور کنین که کنکور داده و الان میخواد انتخاب رشته کنه. یکی مثل اغلب دانشجو ها همینطورچندتا رشته انتخاب می کنه تا لیستش پر بشه و براش فرقی نمی کنه که نتیجش چی بشه، یکی دیگه میگه که از شهرم خارج نمیشم و تو استان خودم میخوام دانشگاه برم، حالا خواه دولتی، آزاد یا غیرانتفاعی و ...
یکی هم مثل من توی اون شرایط مالی فقط می تونست دانشگاه دولتی انتخاب کنه، علاوه بر این می خواست یه جای دیگه رو هم ببینه و به دور از خونواده باشه تا بیشتر سمت مستقل بودن بره و کلی امید و آرزو واسه اینکه برم دانشگاه خیلی هارو زخمی می کنم و ... ولی آخرش چی شد؟ هیچی، ۹۰۰ کیلومتر از خونمون دور شدم، تهش هم غذای بی کیفیت و بی انرژی سلف دانشگاه رو کوفت می کنم، بعضی وقتام ساعت ۴ یا ۵ صبح میرم حموم و رخت و لباس هامو توی تشت می شورم، توی دانشگاه هم مثل یه مرده متحرک فقط چرخ می زنم، کلاس و گذر عمر و ... هم که اصلا برام مهم نیست و تو اووووج بی خیالی به سر می برم، آخرشم میشم یه مهندس کامپیوتر بیکار مثل بقیه درست به همین کسل کنندگی و بی مزگی، یه تصمیم کوچولو به طور کلی زندگی آدمو تغییر میده و کلا مسیر زندگی آدم عوض میشه!
به عنوان مثال آخر می تونین تصمیم بگیرین که امشب قبل خواب ۱۰ دقیقه یه کتاب مطالعه کنین و بعد بخوابین یا اینکه تا دیروقت به صفحه ی اون تلفن همراه زل بزنین و توی اینترنت و فضای مجازی وقت بگذرونین متاسفانه خیلی از ما ایرانی ها خواننده و نویسنده هستیم و وقت مون رو با خوندن یا نوشتن مطالب چرت و پرت توی فضای مجازی هدر میدیم. اما خب این حجم از وقتی که بیهوده تلف می کنیم رو اگه روی خودمون یا استعدادها و توانایی هامون سرمایه گزاری کنیم، بعد از مدتی سختی کشیدن به جایی می رسیم که می بینیم واقعا ارزشش رو داشت! این کار برای اغلب ماها خیلی سختههههه ولی خب شدنیه 
مثلا منم می تونستم وقتم رو صرف قلیون و قهوه خونه، خواندن یا نوشتن مطالب چرت و پرت عاشقانه، دل نوشته، طنز، محتوای جنسی، جمع آوری لایک، فالوور و ... تو شبکه های اجتماعی کنم ولی تصمیم گرفتم وب سایت باگنامه رو ایجاد کنم و چیزی که یاد میگیرم رو به صورت رایگان به دیگران یاد بدم، اینجا بنویسم و برای یکبار هم که شده تو زندگیم مفید واقع بشم و یه حرکتی بزنم
در آخر هم چندتا فیلم در مورد اثر پروانه ای بهتون معرفی می کنم که می تونین دانلود و تماشا کنین:
- اثر پروانه ای - The Butterfly Effect
- آقای هیچکس - Mr Nobody
- فرکانس - Frequency
- سریال ۱۳ دلیل برای اینکه - 13Reasons Why